Tên khoa học Eucommia ulmoides Oliv
Họ: Đỗ trọng Eucommiaceae
Đỗ trọng là vỏ phơi hay sấy khô của cây đỗ trọng. Xưa kia, vì có người họ Đỗ tên Trọng dùng vị thuốc này, do đó mà đặt tên
Mô tả
– Cây to hoặc nhỏ, có thể cao tới 10m, 20m luôn xanh tươi
– Lá mọc so le hình trứng rộng, đầu là nhọn, gốc lá tròn, mép lá có răng cưa, khi đứt làm 2 – 3 mảnh sẽ thấy những sợi nhựa trắng như tơ giữa các mảnh lá đó liền nhau, phiến lá rộng 3,5 – 6,5 cm, dài 6 – 13 cm. Cuống lá ngắn 1 – 1,5cm.
– Hoa đơn tính, hoa đực, hoa cái khác gốc, không có bao hoa.
– Quả hình thoi dài 3cm, rộng 1cm dẹt, đầu quả xẻ làm 2 thành hình chữ V
Phân bố, thu hái và chế biến
– Phân bố: được trồng ở Trung Quốc và miền Nam Liên Xô cũ, mọc cả những nơi lạnh như Sapa, Lào Cai. Tuy nhiên, ở Việt Nam cây đỗ trọng chưa được trồng phổ biến, số lượng còn ít nên hiện nay vẫn phải nhập khẩu.
– Thu hái và chế biến: vào mùa hạ, bóc vỏ ở những cây có đường kính to, ép cho phẳng, xếp thành đống, chờ 6 – 7 ngày cho đổ mồ hôi, mặt trong có màu đen nâu bấy giờ mới đem phơi khô. Vỏ mỏng mặt ngoài màu xám, mặt trong màu đen nâu nhạt, khi bẻ có các sợi trắng như tơ giống như mành mành.
Thành phần hóa học
– Theo J.Parkin 1921 đỗ trọng có 5% độ ẩm, 2,5% tro, 70% nhựa và 22,5% gutta pecka. Tuy nhiên chất gutta pecka này có tính đàn hồi kém gutta pecka thật, việc chiết xuất lại khó khăn, hiệu suất thu được chỉ 2% trong khi chiết xuất ở các cây khác có gutta pecka khác có hiệu suất thu được cao gấp 2 – 3 lần.
– Theo nghiên cứu của các nhà khoa học Liên Xô cũ trong vỏ cây đỗ trọng có 3 – 7% chất có tính chất của gutta pecka, lá có 2%, quả 27,34%. Ở nhiệt độ 45 – 70 oC, chất gutta pecka trong đỗ trọng có tính chất dẻo rất cao, khả năng chịu nước biển và độ cách điện cũng cao, do đó dùng làm vật liệu cách điện hay bọc dây điện ngầm dưới biển.
Ngoài chất gutta pecka, trong đỗ trọng còn chứa chất màu, chất albumin, chất béo, tinh dầu và muối vô cơ.
Trong lá có tanin và nhựa. Không có alcaloid.
Tác dụng dược lý
Với liều vừa phải có tác dụng kích thích. Với liều cao có tác dụng ức chế hệ thống thần kinh trung ương nhất là vùng vỏ não. Tác dụng hạ huyết áp do tác dụng trên trung tâm vận mạch ở hành tủy. Đỗ trọng còn có tác dụng làm mạnh sự co bóp của cơ tim. Nước sắc đỗ trọng tăng lượng nước tiểu đối với chuột bạch và tăng sức đối với cơ nhẵn của sừng tử cung và ruột.
Công dụng và liều dùng
Theo tài liệu cổ: đỗ trọng có vị ngọt hơi cay, tính ôn, vào hai kinh can và thận. Có tác dụng bổ can thận, mạnh gân cốt, an thai, dùng chữa đau lưng, đi tiểu nhiều, chân gối yếu mềm.
Tại Liên Xô cũ, từ năm 1951 đã công nhận đỗ trọng là một vị thuốc chính thức dùng để điều trị bệnh cao huyết áp. Dùng dưới dạng thuốc sắc, cao lỏng hoặc rượu đỗ trọng. (20% trong rượu 30o).
(Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam – GS. Đỗ Tất Lợi)