CHỨC VỊ CỦA THUỐC ĐÔNG Y: QUÂN, THẦN, TÁ, SỨ
Trong “Tố vấn – Chí chân yếu đại luận” có viết “Bệnh chính coi là quân (vua), phò tá vua là thần (tôi), ứng theo thần là sứ (sử giả)”. Phương thuốc cũng được chia thành các cấp bậc quân, thần, tá, sứ như trong thể chế của một đất nước, để phân biệt mối quan hệ và địa vị chủ thứ trong phương thuốc
Quân dược:
- Là dược phẩm có tác dụng chữa trị trực tiếp đối với căn bệnh chủ yếu hoặc phương diện chủ yếu của căn bệnh chính.
- Quân dược là mấu chốt để giải quyết bệnh tật là thành phần quan trọng nhất và không thể thiếu trong phương thuốc.
- Bệnh tật có được chữa khỏi hay không phụ thuộc rất lớn vào quân dược.
- Thông thường quân dược có chứa dược tính rất lớn, ít mùi vị và phải sử dụng số lượng lớn.
Thần dược:
- Là thành phần trợ giúp quân dược tăng cường tác dụng trị liệu.
- Thông thường, nó có mùi vị nhiều hơn quân dược, tác dụng và số lượng dùng lại ít hơn quân dược, có đặc điểm là trợ giúp quân dược.
- Trong phương thuốc điều trị một số căn bệnh phức tạp, thần dược còn có tác dụng điều trị các bệnh chứng kèm theo
Tá dược:
- Gồm ba hàm nghĩa:
- Một là thuốc bổ trợ, tức là thành phần có tác dụng phối hợp với quân dược và thần dược, hoặc dùng để chữa những căn bệnh thứ yếu;
- Hai là thuốc chế ước, tức là loại thuốc có tác dụng làm giảm độc tính và những tác dụng không tốt của quân dược, thần dược,
- Ba là thuốc phản lại, là loại thuốc có tác dụng ngược lại với quân dược và dược sử dụng trong tình trạng bệnh nặng, không hấp thụ thuốc.
- Thông thường tá dược có mùi vị nhiều, số lượng dùng tương đối ít.
- Trong phương thuốc, mùi vị của thuốc là do các loại tá dược phát ra, được xác định căn cứ vào yêu cầu chữa bệnh và tinh năng của quân dược thần dược.
Sứ dược:
Gồm hai hàm nghĩa:
- Một là thuốc dẫn đường, có thể dẫn dắt đưa công hiệu của thuốc đến nơi có bệnh.
- Hai là thuốc điều hòa, có tác dụng điều hòa những loại thuốc trong phương thuốc, điều hòa tác dụng giữa các loại thuốc hoặc có tác dụng điều vị, khiển thuốc bởi mùi, số lượng sử dụng tương đối ít.
Việc xác định cấp bậc quân, thần, hựu, sứ trong kết cấu phương thuốc như trên được căn cứ vào từng chứng bệnh cần điều trị và tính chất của thuốc. Quân dược là thành phần cốt là trong phương thuốc, còn thần, tá, sứ là thuốc phụ trợ quanh quân dược, có tác dụng tăng công hiệu, chế độc và điều trị bệnh tật toàn diện.
CẤU TẠO VÀ SỰ PHỐI HỢP TRONG PHƯƠNG THUỐC
Thuốc Đông y có ba phẩm thượng, trung, hạ, lần lượt ứng với quân, thần, tá, sứ. Mỗi loại lại có đặc điểm khác nhau. Thông qua cách phối hợp hợp lý, sẽ tăng cường hoặc thay đổi tác dụng vốn có của thuốc, điều hòa tác dụng phụ, chế ngự độc tính, loại bỏ hoặc làm giảm bớt những yếu tố không tốt cho sức khỏe. Ba phẩm phối hợp, hỗ trợ, chế ước lẫn nhau, giúp dược phẩm phát huy được tác dụng lớn nhất
PHỐI HỢP “THẤT TÌNH” TRONG ĐÔNG Y
Mối quan hệ trong phối hợp “thất tình” được chia thành ba kiểu: cần nhau, sử dụng nhau là để đạo trong dùng thuốc; sợ nhau, giết nhau là vương đạo trong dùng thuốc; ghét nhau, phản nhau là bá đạo trong dùng thuốc.
